3ος Εισαγωγικός Εκπαιδευτικός Κύκλος Προαγωγής της Υγείας, 5η Συνάντηση Αγρίνιο, Σάββατο 14 Φεβρουαρίου 2009 Μεσολόγγι, Κυριακή 15 Φεβρουαρίου 2009

Θέμα: Κατάθλιψη στην παιδική και εφηβική ηλικία.

Εισηγητής: Γεράσιμος Kολαΐτης, Παιδοψυχίατρος, Επίκουρος Καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημιακή Παιδοψυχιατρική Κλινική, Νοσοκομείο Παίδων Αθηνών «Η Αγία Σοφία», Γενικός Γραμματέας της Παιδοψυχιατρικής Εταιρείας Ελλάδος - Ένωσης Ελλήνων Ψυχιάτρων Παιδιών και Εφήβων.

ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΑ

• Στο γενικό πληθυσμό 2% των παιδιών και 4-8% των εφήβων πάσχουν από Μείζονα Κατάθλιψη (ΜΚ).
• Επίσης, 0.6-1.7% των παιδιών και 1.6-8% των εφήβων πάσχουν από Δυσθυμία.
• Σε παιδιατρικά νοσοκομεία 7% των παιδιών παρουσιάζουν κατάθλιψη και 40% εκείνων που νοσηλεύονται σε παιδονευρολογικά τμήματα για ανεξήγητες κεφαλαλγίες.
• Σε κλινικούς πληθυσμούς τα ποσοστά επικράτησης είναι πολύ υψηλότερα κυμαινόμενα από 28% των ασθενών ενός παιδοψυχιατρικού τμήματος έως 59% στους ενδονοσοκομειακούς ασθενείς.
• Τα ποσοστά αυτά δείχνουν πόσο συνηθισμένη είναι η κατάθλιψη στην καθημερινή παιδοψυχιατρική πρακτική.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ (ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ) ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΔΙΑΘΕΣΗΣ

• ΕΝΔΟΨΥΧΙΚΟΙ / ΓΝΩΣΙΑΚΟΙ: απώλειες (πραγματικές ή φανταστικές) στη ζωή, μοντέλα «γνωσιακής τριάδας» και «μαθημένης αβοηθησίας».
• ΓΕΝΕΤΙΚΟΙ / ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟΙ: μελέτες διδύμων, υιοθετημένων, οικογενειών (κίνδυνος ΜΚ σε παιδιά καταθλιπτικών γονέων: 15-60%, μητέρες με ΜΚ: 56-73%).
• ΒΙΟΧΗΜΙΚΟΙ: νευροενδοκρινικές αλλαγές, εμπλοκή νευροδιαβιβαστών.
• ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ / ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ: ελλείμματα σε κοινωνικές δεξιότητες, ρόλος στρεσογόνων γεγονότων ζωής (νόσος ή θάνατος γονέα, διαζύγιο, κακοποίηση).

ΣΥΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ (ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΨΥΧΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ)

• Κλινικές, επιδημιολογικές, μακροχρόνιες και οικογενειακές μελέτες δείχνουν σταθερά πως 40-70% των παιδιών και εφήβων με ΜΚ παρουσιάζουν επίσης και άλλες ψυχικές διαταραχές, ενώ 20-50% παρουσιάζουν ταυτόχρονα δύο ή περισσότερες συν-νοσηρές (συνυπάρχουσες) διαγνώσεις.
• Οι διαταραχές άγχους και διαγωγής είναι οι συνηθέστερες συν-νοσηρές καταστάσεις.
ΜΕΙΖΩΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ (διαγνωστικά κριτήρια)

• Απαιτούνται τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω συμπτώματα, ένα εκ των οποίων πρέπει να είναι οπωσδήποτε είτε 1) η καταθλιπτική διάθεση είτε 2) η απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης: 3) σημαντική απώλεια βάρους, 4) αϋπνία ή υπερυπνία, 5) ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση, 6) κόπωση ή απώλεια ενεργητικότητας, 7) αισθήματα αναξιότητας ή υπέρμετρης ή απρόσφορης ενοχής, 8) ελαττωμένη ικανότητα σκέψης ή συγκέντρωσης ή αναποφασιστικότητα, 9) επανερχόμενες σκέψεις θανάτου, επανερχόμενος αυτοκτονικός ιδεασμός.
• Τα συμπτώματα δεν πρέπει να οφείλονται στη δράση ουσιών (ουσία κατάχρησης ή φάρμακα) ή σε γενική σωματική κατάσταση (π.χ. υποθυρεοειδισμός).
• Ο / η ασθενής να παρουσιάζει σημαντικά κλινική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, σχολικής ή άλλων μορφών λειτουργικότητας.

ΔΥΣΘΥΜΙΑ (διαγνωστικά κριτήρια)

• Επί παρουσίας καταθλιπτικής διάθεσης για ένα τουλάχιστον χρόνο συνυπάρχουν δύο τουλάχιστον συμπτώματα: 1) μειωμένη όρεξη ή υπερφαγία, 2) αϋπνία ή υπερυπνία, 3) χαμηλή ενεργητικότητα ή κόπωση, 4) χαμηλή αυτοεκτίμηση, 5) φτωχή συγκέντρωση ή δυσκολία λήψης αποφάσεων και 6) αισθήματα απελπισίας
• Τα συμπτώματα δεν πρέπει να οφείλονται στη δράση ουσιών (ουσία κατάχρησης ή φάρμακα) ή σε γενική σωματική κατάσταση (π.χ. υποθυρεοειδισμός).
• Ο / η ασθενής να παρουσιάζει σημαντικά κλινική ενόχληση ή έκπτωση της κοινωνικής, σχολικής ή άλλων μορφών λειτουργικότητας.
• Είναι δυνατό ένα επεισόδιο ΜΚ να προηγηθεί ή να επικαθίσει σε ήδη υπάρχουσα ΔΔ (= Διπλή Κατάθλιψη).

ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

• Ψυχοκοινωνικές θεραπείες.
• Ψυχοφαρμακολογικές θεραπείες.
• Συνδυασμένες θεραπείες (κυρίως στους εφήβους).
• Συνήθως απαιτείται αντιμετώπιση με διάφορους τρόπους: ψυχοεκπαίδευση, ατομική ψυχοθεραπεία, οικογενειακή παρέμβαση και φαρμακοθεραπεία.

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

• Ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία.
• Γνωσιακή - συμπεριφοριολογική θεραπεία (8-12 συνεδρίες, για ελαφρά-μέτρια κατάθλιψη).
• Οικογενειακή θεραπεία (ιδιαίτερα για προσχολικής ηλικίας παιδιά).
• Ομαδική θεραπεία.

ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ / ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

• Ψυχοθεραπεία πρώτη επιλογή - προσθήκη φαρμάκων εάν υπάρχει απουσία βελτίωσης σε 4-6 εβδομάδες.
• Αποτελεσματικότητα φαρμακοθεραπείας στην παιδική κατάθλιψη μικρότερη από των ενηλίκων.
• Πολλά νέα φάρμακα υπό μελέτη - ανάγκη περισσότερης έρευνας.
• Ανάγκη επιβεβαίωσης αποτελεσματικότητας νέων φαρμάκων, μελέτης φαρμακοκινητικής τους, μακροχρόνιων εξελικτικών τους επιδράσεων στους νεαρούς, σύγκρισης φαρμακοθεραπείας με ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις και τέλος, εάν η παρατεταμένη χρήση σε ζώα επηρεάζει την ωρίμανση του εγκεφάλου.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΒΑΣΗ

• Παιδιά και έφηβοι με ΜΚ είναι σε αυξημένο κίνδυνο για αυτοκτονική συμπεριφορά, κατάχρηση ουσιών (συμπεριλαμβανομένων νικοτίνης και αλκοόλ), σωματική νόσηση, πρώιμη εγκυμοσύνη, έκθεση σε αρνητικά γεγονότα ζωής καθώς και χαμηλή εργασιακή, σχολική και ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα.
• Η αυτοκτονική συμπεριφορά σχετίζεται με πρωιμότερη έναρξη, μακρύτερα επεισόδια και πρωιμότερη υποτροπή της ΜΚ.
• Στη διάρκεια του επεισοδίου κατάθλιψης, συχνά τα παιδιά και οι έφηβοι παρουσιάζουν έκπτωση στις σχολικές επιδόσεις και στις σχέσεις τους με τους άλλους.
• Τα τελευταία 25 χρόνια η ηλικία έναρξης της ΜΚ φαίνεται να μειώνεται σταθερά. Έχει υπολογιστεί πως η μέση διάρκεια ενός επεισοδίου ΜΚ είναι 9 μήνες και η μέση διάρκεια ανάρρωσης από δυσθυμία 4 χρόνια.
• Ο κίνδυνος για συνεχόμενα επεισόδια ΜΚ ή ΔΔ είναι υψηλός. Η διάρκεια των επεισοδίων ΜΚ μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 10 χρόνια (μέση 26 εβδομάδες). Από τους εφήβους που ανέρρωσαν, 1/3 παρουσίασε καινούργιο επεισόδιο μέσα στην 4ετία.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

• Η κατάθλιψη στα παιδιά και τους εφήβους αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερο πρόβλημα στη σημερινή κοινωνία.
• Σχετίζεται με ψυχικό πόνο, επηρεασμένες σχολικές επιδόσεις και σχέσεις με άλλους, αυξημένη αυτοκτονικότητα, χρήση ουσιών, περιοδικότητα στην εμφάνισή της και συνέχεια στην ενήλικη ζωή.
• Η έγκαιρη αναγνώριση, διαγνωστική αξιολόγηση και αντιμετώπισή της από επαγγελματίες ψυχικής υγείας είναι πολύ σημαντική.
• Ακόμα σημαντικότερη είναι η πρόληψή της μέσω οργανωμένων προγραμμάτων πρόληψης στα σχολεία και την κοινότητα.