3ος Εισαγωγικός Εκπαιδευτικός Κύκλος Προαγωγής της Υγείας, 3η Συνάντηση - Αγρίνιο, Σάββατο 13 Δεκεμβρίου 2008 - Μεσολόγγι, Κυριακή 14 Δεκεμβρίου 2008

Θέμα: Συμπεριφορές Βίας και Καταστροφικότητας στο Παιδί και τον Έφηβο.

Εισηγητής: Δρ. Σωτήρης Κωτσόπουλος, Ψυχίατρος- Παιδοψυχιάτρος, Επιστημονικός Υπεύθυνος Κέντρου Ημέρας για Παιδιά με Αναπτυξιακή Διαταραχή της Εταιρείας Ψυχικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου Αιτωλοακαρνανίας (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε.Α.), τ. Καθηγητής Πανεπιστημίων Calgary & Ottawa, Καναδά

Η βία και καταστροφικότητα των νεαρών ηλικιών αποτελεί ψυχοκοινωνικό πρόβλημα που σχετίζεται με πολλούς παράγοντες και δεν προσφέρεται σε εύκολες ερμηνείες. Δημοσιογραφικές παρατηρήσεις και συστηματικές μελέτες δείχνουν υψηλά ποσοστά βίας σε παιδικούς και εφηβικούς πληθυσμούς στα Ελληνικά σχολεία. Μελέτη του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη κατέταξε την Ελλάδα υψηλά σε ομάδα μαζί με τη Ρωσία, Βραζιλία και Ισπανία.
Νέο χαρακτηριστικό της σύγχρονης παιδικής και εφηβικής βίας αποτελεί κατά τις ενδείξεις και η σεξουαλική παρενόχληση. Η βία αυτή μπορεί να ασκείται ομαδικά και να συνοδεύεται με ευτελισμό του θύματος. Νέο στοιχείο αποτελούν επίσης και οι βανδαλισμοί στα σχολεία.
Κατά τις ενδείξεις μια πλειάδα κοινωνικών συντελεστών σχετίζονται με την σύγχρονη παιδική και εφηβική βία και καταστροφικότητα, όπως: αλλαγές στη δομή και λειτουργία της οικογένειας, κοινωνική ανομία, αλλαγές στη σεξουαλική συμπεριφορά, παγκοσμιοποιημένη αγωγή και κουλτούρα βίας που διαχέεται από τα ΜΜΕ. Τα παιδιά και οι έφηβοί βιώνουν τη νέα πραγματικότητα και βρίσκονται σε αρμονία μ’ αυτή.
Για την κατανόηση των ψυχολογικών παραγόντων που συμβάλλουν στη βία παιδιού και εφήβου πρέπει να ανατρέξουμε στην αναπτυξιακή (εξελικτική) ψυχολογία. Η κοινωνικοποίηση της συμπεριφοράς του νηπίου γίνεται στα πλαίσια της οικογένειας. Συμβάλλουν στην κοινωνικοποίηση: η λειτουργική οικογένεια που φροντίζει με ψυχολογική επάρκεια το παιδί, η ικανοποιητική σχέση (attachment) με το γονεϊκό πρόσωπο, καλή ψυχική υγεία γονέων, η ηθική αγωγή του παιδιού (σεβασμός στα όρια του άλλου παιδιού), οικογένεια ενήμερη πώς να προσφέρει αγωγή στο παιδί παρά τις δύσκολες συνθήκες της νέας κοινωνικής πραγματικότητας.
Έλλειμμα σε κάθε μια από τις ανωτέρω παραμέτρους αποτελεί παράγοντα κινδύνου π.χ. δυσλειτουργική οικογένεια, ψυχιατρική νόσος του ενός ή και των δυο γονέων, ανεπαρκής δεσμός με γονεϊκό πρόσωπο, έλλειψη ηθικής αγωγής του παιδιού, αντίξοες βιωματικές εμπειρίες (απόρριψη, παραμέληση, κακοποίηση), υποδείγματα βίας στη συμπεριφορά από σημαντικούς άλλους στο περιβάλλον και στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.
Το βίαιο παιδί-έφηβος λειτουργεί κάτω από την παρόρμηση και με απουσία εσωτερικού ελέγχου. Έχει επίσης έλλειμμα στην ενσυναίσθηση (συμπόνια) δηλαδή δεν αναστέλλεται από τον πόνο (σωματικό ή ψυχικό) του θύματος. Μίσος / φθόνος συχνά κυριαρχούν για ψυχολογικά αγαθά που στερήθηκε στην νηπιακή ηλικία ή που στερείται τώρα.
Η αποτελεσματικότερη παρέμβαση είναι η πρόληψη. Πρόληψη σημαίνει πρόβλεψη. Προτείνονται δυο υποδείγματα πρόληψης: Πρωτογενής-πρώιμη, στην πρώτη παιδική ηλικία τότε που το παιδί βρίσκεται πρωταρχικά στην ευθύνη των γονέων. Δευτερογενής-όταν το παιδί βρίσκεται και ενεργεί έξω από το σπίτι στο πλαίσιο του σχολείου και στην κοινότητα.
Και οι δυο μορφές πρόληψης απαιτούν σημαντική προσπάθεια-επένδυση εκ μέρους της πολιτείας και άλλων φορέων. Η έλλειψη πρόληψης κοστίζει πολύ μακροχρόνια.